Wyzwania stojące przez małymi miastami na przykładzie Strzyżowa

Autor: Redakcja | Kategoria: Opinie

Nie ma obecnie powszechnie przyjętej definicji, które ośrodki powinno zaliczać się do miast dużych, a które do miast średnich i małych. Niektórzy wychodzą z założenia, że do miast małych zaliczają się miasta i osiedla do 50. tys. mieszkańców, inni uznają, że górną granicą jest 20 tys. Niezależnie od różnicy zdań, faktem jest, że od lat 90. XX wieku najbardziej dynamiczny wzrost koncentracji ludności obserwowany jest w miastach powyżej 200 tys. mieszkańców. W nich koncentruje się życie gospodarcze, społeczne, kulturowe i akademickie całego regionu. Pomijane są tym samym miasta małe, które wciąż zamieszkuje ponad 5 mln osób. W województwie podkarpackim jest to m.in. Strzyżów, Brzozów, Nisko, Kolbuszowa, Nisko, czy Lubaczów. Celem niniejszego artykułu jest wyrażenie opinii autora na temat wyzwań stojących przez małymi miastami w województwie podkarpackim na przykładzie Strzyżowa.

Historia Strzyżowa, podobnie, jak innych miast charakteryzują momenty rozwoju i upadku. Rozwój wynikał m.in. z położenia geograficznego – miejsca, przez które przebiegały szlaki handlowe umożliwiające powstawanie zakładów rzemieślniczych i wymianę dóbr. Upadki przychodziły wraz z najazdami wojsk w XVII wieku i pożarami. Niestety Strzyżów nigdy nie był miejscem napływowym ludności z okolicznych miejscowości. Trendy były z reguły odwrotne, mieszkańcy niezależnie od momentu historycznego opuszczali go w poszukiwaniu pracy. Sytuacja gospodarcza nie wytworzyła również „kultury budowania”, polegającej na budowie zakładów przemysłowych, hal fabrycznych i wielkich osiedli mieszkaniowych. Pierwsze informacje na temat rozwoju przemysłu pochodzą z dwudziestolecia międzywojennego, kiedy w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego rozważano budowę w Strzyżowie fabryki produkującej amunicję dla Wojska Polskiego. Pomysł nie został jednak zrealizowany ze względu na wybuch wojny. Zmaterializował się jednak na początku lat 70. XX wieku w ramach próby „uprzemysłowienia Polski” przez Edwarda Gierka i ówczesny rząd PRL. W Strzyżowie pojawiły się duże zakłady przemysłowe, takie jak Fabryka Maszyn będąca Zakładem Terenowym kombinatu Stalowa Wola. Zajmowała się produkcją części do sprężarek tłokowych i koparek. W 1971 roku działalność rozpoczął Polsport – wytwórnia zajmująca się produkcją piłek do gier sportowych na rynek krajowy i zagraniczny. Niestety większość zakładów nie została zmodernizowana w czasie transformacji ustrojowej i następnie została zamknięta. Przemiany początku lat. 90. XX wieku i upadek przemysłu należy w związku z powyższym uznać, jako jeden z najtrudniejszych momentów w historii Strzyżowa i wielu innych małych miast w Polsce. Do dnia dzisiejszego nie doszło do ponownego „uprzemysłowienia” Strzyżowa. Pojawiła się natomiast nieliczna, ale kreatywna klasa średnia w postaci przedsiębiorców działających w obszarze małych i średnich firm. W ciągu ostatnich kilku lat liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą nowo zarejestrowaną w relacji do wyrejestrowanych w rejestrze REGON utrzymywała się na zbliżonym poziomie 150-154. W 2022 roku łącznie na terenie Gminy Strzyżów zarejestrowanych było 1816 podmiotów gospodarczych.

Odpływowi mieszkańców do dużych ośrodków miejskich w poszukiwaniu pracy towarzyszy ujemny przyrost naturalny, czyli sytuacja, w której liczba zgonów przekracza liczbę urodzeń. W Gminie Strzyżów proces ten przybrał szczególnie na sile od momentu pojawienia sią pandemii. W 2019 roku przyrost naturalny na 1000 ludności wyniósł 0,29, w 2020 roku już -4,03, w 2021 roku z kolei -7,67. Obecna sytuacja demograficzna na poziomie państwa prowadzić może do katastrofy systemu emerytalnego i systemu opieki zdrowotnej. Na poziomie lokalnym osłabia rynek pracy oraz wpływa na niski poziom dochodów budżetowych, co z kolei zmusza samorząd do ograniczania ambicji związanych z planami inwestycyjnymi.

Bezrobocie, chociaż wciąż wysokie nie jest już tak poważnym zagrożeniem, jak kilkanaście lat wcześniej. Wzrastało ono wraz z ogólnopolską stopą bezrobocia rejestrowanego. Najwyższe było w połowie lat 90. XX wieku, następnie przed wejściem Polski do Unii Europejskiej oraz w okolicach 2013 roku. W 2020 roku, w którym wybuchała pandemia, liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Strzyżowie wyniosła 1121 osób (wzrost do poprzedniego roku o 12%). W kolejnych latach zaczęła jednak spadać, w 2021 wyniosła 1044 osoby, a w 2022 roku 981 osób. Jak podkreślają eksperci rynk pracy w Polsce jest jednym z najbardziej elastycznych w Unii Europejskiej, jednak w najbliższej przyszłości będzie musiał zmierzyć się z trzema poważnymi problemami. Pierwszym są zmiany demograficzne, a dokładnie kurczenie się zasobów osób w wieku produkcyjnym oraz wkraczaniem coraz większej grupy mieszkańców w wiek emerytalny. Drugim jest uniknięcie spirali cenowo – płacowej, oznaczającej sytuacją, w której ciągłe podnoszenie wynagrodzeń pracowników w celu niwelowania skutków inflacji doprowadza do wzrostu cen. Trzecim natomiast jest aktywizacja zawodowa osób starszych i kobiet. Wiązać się to może ze zjawiskiem ageizmu, czyli dyskryminacji ze względu na wiek. Postrzeganie i traktowanie osób starszych zmieniło się w na przestrzeni ostatnich lat. W społeczeństwach opartych na tradycji osoby starsze odgrywały ważną rolę, będąc autorytetami i posiadając określone przywileje. W społeczeństwach zachodnich postrzeganie osób starszych uzależnione było natomiast od warunków ekonomicznych danego kraju. W sytuacjach kryzysowych seniorów traktowano jako „obciążenie”. Ageizm oznacza zatem sytuacje, w której osobom starszym pozostającym wciąż w wieku produkcyjnym trudniej będzie znaleźć pracę i zapewnić stabilność finansową swojej rodzinie. Zjawiska tego, podobnie jak ujemnego przyrostu naturalnego nie rozwiążą jednak samodzielnie samorządy i konieczne będzie w tych obszarach aktywna polityka państwa, polegająca przede wszystkim na zmianach kulturowych – promowaniu rodziny i macierzyństwa jako szansy, a nie zagrożenia oraz zatrudniania osób starszych, jako doświadczonych i wartościowych pracowników.

Ponadto przed Gminą Strzyżów stoi kilka dodatkowych wyzwań związanych z jej kierunkami rozwoju (strategią), jak również stanem finansów. Jest to m.in. niski stan skanalizowania Gminy, braki w dostępie do wody, niewystarczająca baza hotelowa, utrudniająca rozwojów turystyki oraz organizowanie wydarzeń sportowych, konieczność modernizacji istniejącej sieci wodociągowej, brak ścieżek rowerowych, czy rozwój spływów kajakowych. Według danych GUS, w 2019 roku procent ogółu ludności korzystającej z instalacji kanalizacyjnej w Gminie Strzyżów wyniósł tylko 37,2%. Stawia to rozbudowę kanalizacji jako jeden z priorytetów dla samorządu. Ponadto, podobnie jak w wielu innych gminach województwa podkarpackiego, także w Strzyżowie i okolicznych miejscowościach pojawił się problem z dostępnością do wody pitnej. Konieczne będzie zatem opracowanie kompleksowego rozwiązania problemu zaopatrzenia gminy w wodę polegające na rozbudowie instalacji wodociągowej lub dofinansowania do budowy nowych studni głębinowych.

Gmina Strzyżów na przestrzeni ostatnich lat niestety nie wypracowała swojej własnej „marki”, z którą mogłaby być kojarzona. Marka może mieć różną postać. Może nią być obiekt turystyczny, cykliczne wydarzenia kulturowe, turnieje sportowe itp. Jednym z pomysłów wartym rozważenia jest turystyka kajakowa, rozwijana przed laty w Strzyżowie. Turystykę kajakową można połączyć z budową nowego miejsca wypoczynku, jaką jest przystań, budową sztucznej plaży, czy rozwojem innym sportów, takich jak: cykliczne wydarzenia biegowe, rowerowe i nordic walking. Rozważyć należy również budowę ścieżki rowerowej wzdłuż brzegu rzeki Wisłok łączącą Gminę Strzyżów z Gminą Czudec, Wiśniowa i Frysztak. Dalszego rozwoju i inwestycji wymaga kryta pływalnia oraz tunel schronowy – dwa bardzo ważne miejsce z punktu widzenia rozwoju turystyki i spędzania wolnego czasu. W przypadku krytej pływalni jest to basen otwarty (przy CSTiR) i hotel, jaki mógłby powstać na terenie stadionu Wisłoka Strzyżów. Uzupełnienie infrastruktury sportowej o bazę hotelową mogłoby otworzyć zupełnie nowe usługi świadczone przez CSTiR, takie jak przyjazdy akademii piłkarskich na obozy szkoleniowe. W przypadku tunelu schronowego jest to jego dalsza promocja na obszarze całej Polski i Europy.

Podsumowując do największych wyzwań stojących przez małymi miastami, takimi jak Strzyżów zalicza się:

Pilna konieczność pozyskania środków finansowych na rozbudowę sieci kanalizacji w większości miejscowości Gminy Strzyżów;
Zahamowanie bądź ograniczenie procesu malejącej liczby mieszkańców. Wynika on z ujemnego przyrostu naturalnego oraz wyjazdów mieszkańców się do dużych ośrodków miejskich. Skutkiem są niskie dochody własne Gminy. Jednym z zadań samorządu gminnego powinno być zatem przygotowanie terenów przeznaczonych na inwestycje mieszkaniowe oraz sukcesywne podnoszenie poziomu życia mieszkańców poprzez: modernizację dróg, budowę odcinków chodników, montaż nowego oświetlania ulicznego, modernizację sieci wodociągowej, budowę sieci kanalizacyjnej;
Brak bazy przemysłowej, spowodowanej czynnikami historycznymi oraz położeniem w pobliżu większych ośrodków miejskich (Rzeszów, Dębica, Krosno, Jasło). Zadaniem samorządu powinno być przygotowanie terenów przeznaczonych na inwestycje przemysłowe. Nadzieją wydaje się budowa drogi ekspresowej S-19 z węzłem w miejscowości Żarnowa;
Zagrożenie izolacją i wykluczeniem osób starszych (aegizm);
Rosnący wzrost wydatków na edukację ze środków własnych Gminy spowodowany niską subwencją oświatową otrzymywaną z budżetu państwa. Konieczne są rozwiązana na poziomie państwowym, zmierzające do odciążenia samorządów wydatkami na edukację;
Stworzenie nowych możliwości spędzania wolnego czasu, takich jak: turystyka kajakowa, cykliczne wydarzenia sportowe, budowa (remont) nowego Domu Kultury Sokół, rozbudowa bazy hotelowej przy stadionie miejskim;

Strzyżów jest miastem niewykorzystanych szans. Liczne wyzwania i ograniczenia nie oznaczają jednak, że przed Strzyżowem i innymi małymi miastami nie ma już szans na rozwój. Jest on możliwy, lecz wymaga spełnienia kilku warunków, o których mowa w niniejszym artykule. Po pierwsze jest to większa aktywność lokalnych elit nie tylko na poziomie wojewódzkim, ale także krajowym, a nawet europejskim. Lokalne elity wraz z przedstawicielami administracji rządowej powinni zbudować nową strategię rozwoju kraju, uwzględniającą rolę i znaczenie małych miast. Po drugie konieczne jest zwiększenie efektywności gospodarki przestrzennej. Przygotowanie nowych miejsc przeznaczonych na budownictwo mieszkaniowe i zakłady przemysłowe. Po trzecie niezbędne są „zewnętrzne” impulsy rozwojowe, takie jak budową drogi ekspresowej S-19 z węzłem na terenie Gminy Strzyżów. Po czwarte konieczne jest tworzenie pozytywnego wizerunku miasta w oparciu o rozwój turystki, wydarzeń sportowych, miejsc spędzania wolnego czasu oraz współpracę z sąsiednimi gminami.

oprac. Tomasz Wójtowicz

Radny Rady Miejskiej w Strzyżowie

Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach #PROO. Komitet do spraw Pożytku Publicznego.

Źródła:

Statystyczne Vademecum Samorządowa, GUS, https://rzeszow.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podkarpackie/portrety_gmin/strzyzowski/strzyzow.pdf

Raport o Stanie Gminy Strzyżów 2022, http://bip.strzyzow.pl/index.php?page=zwykly.php&under=71&grp=1