Szczególnie zimą zwracamy uwagę na stan powietrza, którym oddychamy. Obecnie możemy w czasie rzeczywistym monitorować sytuację związaną z jakością powietrza, na co pozwala nam rozmieszczona w podkarpackich miejscowościach sieć stacji pomiarowych. W przypadku wysokiego stężenia pyłów PM10 oraz PM2,5 wydawane są komunikaty przez Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego. Tego typu ostrzeżenia pojawiały się w przeszłości.
Istotne dla zrozumienia problemu jest wskazanie dlaczego zawieszone pyły PM10 oraz PM2,5 są szkodliwe dla człowieka. Pierwszy z nich może powodować kaszel, jak i trudności z oddychaniem szczególnie u osób, które wykonują aktywność fizyczną na zewnątrz. Dodatkowo wysokie stężenie pyłu PM10 może zwiększać ryzyko występowania infekcji układu oddechowego oraz przyczyniać się do spotęgowania objawów u osób zmagających się z alergią, astmą czy zapaleniem spojówek. Pył PM10 negatywnie wpływa również na zdrowie kobiet w ciąży i ich przyszłych dzieci.
Pył PM2,5 może przyczyniać się do chorób serca oraz zwiększać ryzyko nowotworów. Możliwe jest również wnikanie jego drobinek do krwiobiegu człowieka. Wdychanie powietrza zanieczyszczonego zawieszonym pyłem PM2,5 może powodować duszności oraz kaszel, głównie w trakcie uprawiania sportu. Zanieczyszczone powietrze zawiera również inne związki chemiczne, które negatywnie wpływają na zdrowie ludzi.
Poprawa jakości powietrza wymaga dużych nakładów finansowych. W 2024 r. woj. podkarpackie otrzymało ponad 100 mln zł z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz unijnego programu LIFE. Środki zostaną wykorzystane na działania zmierzające do poprawy jakości powietrza. W projekt zaangażowało się 61 gmin. Uzyskane wsparcie finansowe pozwoli na realizację wdrożonego na obszarze woj. podkarpackiego programu Podkarpackie – żyj i oddychaj. Władze województwa planują wydać przeszło 700 mln zł na działania zmierzające do ochrony środowiska. Realizowany program ma na celu zniwelowanie lokalnych barier, wdrażanie dobrych praktyk. Projekt przewiduje udzielanie fachowego doradztwa, przekazywanie rzetelnej wiedzy oraz pomoc mieszkańcom w obszarze składania i rozliczania wniosków.
W ramach podejmowanych inicjatyw, w podkarpackich miastach wykonywane są również kontrole pieców. W grudniu 2024 r. działania w tym zakresie przeprowadzała Straż Miejska w Rzeszowie, która dokonywała ich sprawdzenia. W ramach swoich uprawnień straż miejska może pobrać próbkę popiołu aby przekazać ją do badań. W ten sposób możliwe jest np. ustalenie czy mieszkaniec spala śmieci. W przypadku nieprzestrzegania przepisów uchwały antysmogowej strażnik miejski posiada prawo do nałożenia mandatu w wysokości 500 zł.
W Stalowej Woli gdzie nie ma obecnie straży miejskiej kontrole tego, czym mieszkańcy palą w piecach planowano przeprowadzać za pomocą specjalnego drona. Urządzenie umożliwiające analizę dymu obsługiwać miał pracownik Politechniki Rzeszowskiej. W ramach uczestnictwa miasta w programie Czyste powietrze planowano informować i pomagać mieszkańcom w pozyskiwaniu środków na wymianę wykorzystywanych dotychczas pieców i kotłów, które nie spełniają stawianych obecnie wymogów. Pomiary jakości powietrza za pomocą drona przeprowadzano w przeszłości również w Mielcu, gdzie kontrole miały służyć ustaleniu miejsc gdzie jakość powietrza jest najniższa. Następnie planowano pozyskiwać środki na wymianę źródeł ciepła na tych obszarach.
Poprawa jakości powietrza może również mieć miejsce za sprawą wykorzystywania niskoemisyjnych pojazdów. W ubiegłym roku burmistrz Jasła Adam Kostrząb podpisał umowę na zakup 6 elektrycznych autobusów. Środki na ten cel pozyskano z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Na zakup elektrycznych autobusów zdecydowały się również władze Mielca. W styczniu 2025 r. na ulicach pojawiły się pierwsze z nich. Łącznie zakupiono pięć pojazdów. Postanowiono również o tym, że od 1 października komunikacja w mieście będzie bezpłatna. Także w Rzeszowie, gdzie od kilku lat wykorzystywane są niskoemisyjne autobusy planowane są zakupy kolejnych pojazdów napędzanych energią eklektyczną. Testy różnych rozwiązań odbywały się w grudniu 2024 r.
Dążenie do poprawy jakości powietrza w podkarpackich miastach odbywa się na różne sposoby. Niewątpliwie kluczowa jest edukacja, która pozwala na zmianę podejścia mieszkańców do spraw ochrony środowiska. Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza są niskiej klasy piece i kotły, użytkowane w gospodarstwach domowych. Dokonanie zmian w tym obszarze nie będzie możliwe bez przeznaczenia dużych nakładów finansowych. Wymiana urządzeń stanowi spory wydatek na który wielu mieszkańców nie może sobie pozwolić. Kluczowe jest również inwestowanie w publiczny transport zbiorowy. Atrakcyjna siatka połączeń kolejowych oraz autobusowych może zachęcić mieszkańców do zrezygnowania z poruszania się samochodami, co wpływa na zmniejszenie się ilości spalin oraz korków. Również inwestycje w ekologiczne środki transportu pozytywnie wpływają na poprawę jakości powietrza. Współcześnie miasta zakupują nie tylko te, które są napędzane energią elektryczną ale i wodorem lub CNG. Zmiany w tym zakresie nie są łatwe do dokonania, bo wymagają przeznaczenia sporych nakładów finansowych oraz często budowy koniecznej infrastruktury.
oprac. Karol Piękoś
Literatura:
Będą kontrole jakości powietrza, czyli… dron w służbie miasta, https://stalowemiasto.pl/artykuly/artykuly.php?mode=pokaz&id=59921 10.01.2025.
Bienias A., Samorząd Mielca wprowadza bezpłatną komunikację miejską, https://rzeszow.tvp.pl/84480592/samorzad-mielca-wprowadza-bezplatna-komunikacje-miejska 13.01.2025.
Jasło będzie miało elektryczne autobusy, https://um.jaslo.pl/pl/jaslo-bedzie-mialo-elektryczne-autobusy/ 13.01.2025.
Konopka M., „Podkarpackie – żyj i oddychaj”, https://www.podkarpackie.pl/index.php/promocja/aktualnosci/podkarpackie-zyj-i-oddychaj 10.01.2025.
Łępa T., Mielec: Drony kontrolowały jakość powietrza, https://leliwa.pl/2020/12/mielec-drony-kontrolowaly-jakosc-powietrza/ 10.01.2025.
Ostrzeżenie dla mieszkańców Rzeszowa! Uwaga na kiepską jakość powietrza, https://rzeszow.eska.pl/ostrzezenie-dla-mieszkancow-rzeszowa-uwaga-na-kiepska-jakosc-powietrza-aa-hyah-RHat-MVrN.html 10.01.2025.
Ponad 100 mln zł dofinansowania na projekt ochrony powietrza na Podkarpaciu, https://www.gramwzielone.pl/trendy/20204673/ponad-100-mln-zl-dofinansowania-na-projekt-ochrony-powietrza-na-podkarpaciu 10.01.2025.
Skąd się bierze smog?, https://polskialarmsmogowy.pl/smog/skad-sie-bierze-smog/ 13.01.2025.
Stacje pomiarowe, https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/maps/measuringstation?woj=podkarpackie&rwms=true# 10.01.2025.
Trzy różne elektryczne autobusy testowane na rzeszowskich ulicach, http://gospodarkapodkarpacka.pl/news/view/64676/trzy-rozne-elektryczne-autobusy-testowane-na-rzeszowskich-ulicach 13.01.2025.
W „kopciuchu” legalnie nie zapalisz. Ruszyły kontrole Straży Miejskiej, https://rzeszow-news.pl/w-kopciuchu-legalnie-nie-zapalisz-ruszyly-kontrole-strazy-miejskiej/ 10.01.2025.
Wpływ na zdrowie PM10, PM2.5, B(a)P, WWA, https://polskialarmsmogowy.pl/zdrowie/wplyw-na-zdrowie-pm10-pm2-5-bap-wwa/ 10.01.2025.
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach #PROO. Minister do spraw Społeczeństwa Obywatelskiego
