Na Podkarpaciu znajduje się wiele miejsc, które stanowią swoiste symbole bogactwa kulturowego naszego regionu. Jednym z nich jest z pewnością gmina Bukowsko. Jej dziedzictwo, ale też i położenie geograficzne, sprawiły, że gmina ta stała się w ostatnich latach wzorcowym przykładem rozwijania tzw. współpracy transgranicznej.
O historii tych ziem, ale też i o projektach podejmowanych we współpracy ze słowackimi i ukraińskimi partnerami, rozmawiamy z wójtem gminy Bukowsko, Markiem Bańkowskim.
KP: Obszar gminy Bukowsko należały niewątpliwie do tych terenów, na których w przeszłości krzyżowały się wpływy różnych kultur. Wpłynęło to zresztą na obecny krajobraz tych ziem. Proszę opowiedzieć o działaniach podejmowanych na rzecz pamięci.
MB: Teren gminy Bukowsko przez wieki był wielokulturowym tyglem, gdzie mieszkali obok siebie Polacy, Łemkowie, Rusini i Żydzi, a także Romowie. To wielokulturowe dziedzictwo wpłynęło niewątpliwie na krajobraz naszej gminy, zniszczony niestety przez okupanta hitlerowskiego, bandy UPA i Akcję Wisła. Na terenie naszej gminy możemy odnaleźć grekokatolickie cmentarze łemkowskie w nieistniejących już wsiach Przybyszowie, Bełchówkce, Kamiennym i Ratnawicy, macewy żydowskie w Bukowsku i Nowotańcu oraz ocalałe trzy cerkwie murowane: w Wolicy z cmentarzem łemkowskim (dziś świątynia katolicka) i ruiny cerkwi w Płonnej i Nagórzanach, a także liczne kapliczki przydrożne.
Jako gmina podejmujemy liczne inicjatywy konserwatorskie i społeczne działania, mające na celu przywrócenie pamięci o wielokulturowym dziedzictwie naszego terenu. Wiosną 2021 r. z inicjatywy samorządu wolontariusze Stowarzyszenia Magurycz Szymona Modrzejewskiego odrestaurowali sześć nagrobków na terenie nieistniejącej łemkowskiej miejscowości Bełchówka oraz dziesięć na Cmentarzu Parafialnym w Bukowsku. Dzięki tej inicjatywie zachowano pomniki dokumentujące sztukę kamieniarzy przełomu XIX i XX wieku oraz przywrócono należną pamięć zmarłym, tam spoczywającym. Co roku pracownicy Urzędu Gminy dbają o wykaszanie cmentarzy grekokatolickich mieszkańców w Przybyszowie oraz Płonnej oraz kirkutu żydowskiego na wzgórzu za Bukowskiem.
Zobacz też:
W kwietniu 2024 r. rozpoczęły się prace budowlane przy ruinach cerkwi św. Piotra i Pawła w Nagórzanach, gdzie w ramach pozyskanego przez gminę Bukowsko dofinansowania z Polskiego Ładu zostanie odbudowany dach i sufit, przeprowadzona rekonstrukcja murów, wyremontowane dojście do budynku oraz zainstalowane oświetlenie zewnętrzne. Dzięki staraniom samorządu obiekt stanie się bezpieczny dla mieszkańców i będzie kolejnym cennym obiektem zabytkowym w gminie Bukowsko. Zapraszamy do przeczytania lub posłuchania historii cerkwi w Nagórzanach.
Niezwykle cenną inicjatywą mieszkańców i Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Bukowskiej było upamiętnienie urodzonego w Płonnej, niezwykle uzdolnionego skrzypka pochodzenia cygańskiego Stefana Dymitera „Kororo”. Na przystanku w Płonnej przy drodze wojewódzkiej 889 w 2022 r. powstał mural namalowany przez Arkadiusza Andrejkowa, przedstawiający wybitnego muzyka ulicznego, który zachwycał swą grą mieszkańców Krakowa. Przystanek z muralem w Płonnej stał się atrakcją naszej gminy i został opisany wielokrotnie w przewodnikach turystycznych. Jest miejscem odwiedzanym chętnie przez turystów z całej Polski. Nie jest to jedyny mural upamiętniający postacie ważne dla naszego regionu. Szlak murali namalowanych przez Arkadiusza Andrejkowa i Marka Szatkowskiego w naszej gminie, jest gratką dla pasjonatów sztuki i regionu.
Kulturowe i kulinarne dziedzictwo niematerialne jest obecne w licznych działaniach kulturalnych podejmowanych przez samorząd we współpracy z organizacjami pozarządowymi min. Towarzystwem Przyjaciół Ziemi Bukowskiej, Stowarzyszeniem Uniwersytet Ludowy Rzemiosła Artystycznego oraz gminnymi Kołami Gospodyń Wiejskich. Organizujemy warsztaty rękodzieła, warsztaty kulinarne i degustacje kuchni tradycyjnej, Festiwal Kultury prezentujący naszą tradycyjną muzykę i taniec, wielopokoleniowe warsztaty artystyczne oraz odkrywamy wspólnie historię naszej „Małej Ojczyzny”, bazując na pracach cenionego historyka pochodzącego z Bukowska prof. Feliksa Kiryka oraz na wspomnieniach naszych mieszkańców.
KP: Czy obecność śladów dawnych mieszkańców tych terenów wpływa na większe zainteresowanie gminą ze strony turystów?
MB: Ze względu na burzliwą powojenną historię naszej gminy, doświadczonej nie tylko przesz okupanta niemieckiego, ale również przez działania band UPA oraz Akcję Wisła na terenie gminy, niestety do naszych czasów przetrwały jedynie ślady materialnego dziedzictwa byłych mieszkańców tych ziem. Do tej pory miejsca te odwiedzali jedynie ich potomkowie, jednak coraz częściej nasza gmina gości pasjonatów historii regionu oraz dziewiczej przyrody Beskidu Niskiego i Pogórza Bukowskiego.
Zauważamy coraz większe zainteresowanie turystów miejscami w naszej gminie, które łączą pamięć historyczną z walorami przyrodniczymi. Najczęściej uczęszczanym szlakiem historyczno- przyrodniczym na terenie gminy Bukowsko jest Szlak Historycznych Osad, który powstał z inicjatywy Szkoły Podstawowej w Pobiednie i miejscowych pasjonatów w 2010 roku, a w roku 2022 został odnowiony przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Bukowskiej we współpracy z gminą Bukowsko. Nowe, czytelne oznakowanie oraz tablice informacyjne pozwalają odnaleźć ślady pamięci po byłych mieszkańcach naszej gminy, na trasie ze Zboisk do Bukowska i z powrotem.
Dzięki trzem “Questom-Wyprawom Odkrywców”, wyznaczonym na terenie naszej gminy, turyści mogą w atrakcyjny sposób odkrywać nasze dziedzictwo i zwrócić uwagę na wyjątkowe elementy związane z lokalną przyrodą, historią i kulturą. Gry terenowe polegających na poszukiwaniu skarbów, prowadzące przez zwyczajne z pozoru miejsca, pozwalają odkrywać uczestnikom ich wyjątkowość. Również szlaki i ścieżki szutrowe gminy Bukowsko są coraz chętniej i liczniej eksplorowane przez turystów na rowerach. W najbliższym czasie w naszej gminie powstanie infrastruktura przyjazna rowerzystom, pozwalająca odpocząć, zregenerować siły i naprawić ewentualne usterki techniczne.
KP: Dużo słyszy się o potrzebie prowadzenia tzw. współpracy transgranicznej. Bukowsko, z racji swojego położenia i historii, wydaje się być chyba idealnym miejscem do prowadzenia tego typu działań.
MB: Współpraca transgraniczna w gminie Bukowsko ma już wieloletnią tradycję. W latach ubiegłych organizowano zawody sportowe, obronne i kulturalne z udziałem partnerskiej słowackiej gminy Topolovka. W 2021 r. gmina Bukowsko nawiązała współpracę partnerską z miejscowością Bela nad Cirochou, z którą wspólnie zrealizowaliśmy projekt pt. „Śladem karpackiej przyrody pogranicza” dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Program Interreg V-A Polska-Słowacja 2014 – 2020. W ramach wspólnych działań powstało Centrum Dziedzictwa Przyrody Karpackiej w Bukowsku, które stało się centrum edukacji przyrodniczej oraz miejscem integrującym lokalną społeczność. Transgraniczny szlak turystyczno-krajoznawczy wyznaczony w ramach projektu przybliża mieszkańcom i turystom krajobraz i roślinność Karpat Wschodnich, architekturę cerkwi prawosławnych i greckokatolickich oraz sposoby zrównoważonego wykorzystania dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego przez turystów i mieszkańców. Stale współpracujemy również z gminą Holčíkovce i Zemplínske Hámre, przygotowując kolejne wspólne projekty, wymieniając się doświadczeniami na szczeblu samorządowym i społecznym oraz promując naszą kulturę i tradycję.
KP: W jaki sposób samorząd może prowadzić efektywne działania transgraniczne?
MB: Transgraniczna współpraca pozwala przełamywać historyczne uprzedzenia towarzyszące niekiedy lokalnym społecznościom, umożliwia kontakty, rozwój gospodarczy, wspólne inicjatywy służące rozwojowi całego regionu, który niejednokrotnie jest sztucznie rozdzielony granicą państwa. Na podstawie dotychczasowych naszych doświadczeń widzimy ogromny potencjał w zrównoważonym rozwoju obszarów przygranicznych poprzez zwiększenie transferu wiedzy, propagowaniu dobrych praktyk głównie w dziedzinie zwiększenia ruchu turystycznego i proekologicznych rozwiązań. Wierzymy, że współdziałanie społeczności lokalnych terenów przygranicznych pozwoli na osiąganie wspólnych celów oraz służyć będzie rozwojowi współpracujących ze sobą gmin i miejscowości. Niezmiernie ważnym elementem jest budowanie wspólnej tożsamości kulturowej i gospodarczej społeczności lokalnej współpracujących obszarów.
KP: Niedawno nawiązali Państwo współpracę z miejscowością Rudki na Ukrainie. Czy są już przewidziane jakieś wspólne działania?
MB: Początkiem 2023 r. została podpisana umowa partnerska pomiędzy gminą Rudki a gminą Bukowsko, zakładająca wspólne działania infrastrukturalne i społeczne. Rozpoczęta współpraca pomiędzy naszymi samorządami pozwoli również wzmocnić naszą wspólną tożsamość kulturową i historyczną. Rudki to gmina z wieloma polskimi zabytkami i historią. W majątku rodzinnym w Beńkowej Wisznni bowiem przyszedł na świat, a w Rudkach w Sanktuarium Matki Bożej Rudeckiej został pochowany nasz wybitny komediopisarz hrabia Aleksander Fredro. W czerwcu 2023 r., wraz z posłami na sejm RP i europosłami z naszego okręgu, oraz z przedstawicielami samorządu województwa podkarpackiego i rządu, uczestniczyliśmy w uroczystościach 230 rocznicy urodzin pisarza. W kwietniu br. otrzymaliśmy doskonałą dla naszych samorządów wiadomość o dofinansowaniu wspólnego projektu “Clean Waters” złożonego w Programie Interreg NEXT Polska – Ukraina 2021-2027.
W ramach projektu w miejscowości Dudyńce w naszej gminie oraz w mieście Rudki na Ukrainie wybudowana zostanie kanalizacja sanitarna, oraz ogrody deszczowe. Projekt zakładający poprawę jakości środowiska naturalnego w pasie przygranicznym, będzie dla nas cennym doświadczeniem współpracy transgranicznej. Szczególnie jest to ważny dla nas aspekt w kontekście trwającej wojny na terenie naszego wschodniego sąsiada. Mamy nadzieję, że nasze wspólne działania przyczynią się do poprawy jakości życia mieszkańców i stworzą dogodną infrastrukturę do rozwoju gospodarczego.
Rozmowę przeprowadził Krystian Propola.
