Rzeszowski Oddział Instytutu Pamięci Narodowej zaprasza na wyjątkowy wykład otwarty poświęcony hrabiemu Jánosu Esterházy’emu (1901–1957), postaci, która odegrała kluczową rolę w historii Polski, Węgier i mniejszości węgierskiej na Słowacji. Wykład pt. „János Esterházy (1901–1957) – nieznany bohater narodów polskiego i węgierskiego” poprowadzi dr hab. Imre Molnár, wybitny historyk i dyplomata, którego życie i praca naukowa są ściśle związane z badaniem losów mniejszości węgierskiej oraz polsko-węgierskich relacji.
Kim był János Esterházy?
János Esterházy, urodzony 14 marca 1901 roku w Nyitraúljak (obecnie Vel’ke Zálužie na Słowacji), pochodził z arystokratycznej rodziny o polsko-węgierskich korzeniach. Jego matka, Elżbieta Tarnowska, była córką hrabiego Stanisława Tarnowskiego, galicyjskiego polityka konserwatywnego i rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po I wojnie światowej, gdy rodzinny majątek znalazł się w granicach Czechosłowacji, Esterházy zaangażował się w działalność polityczną na rzecz mniejszości węgierskiej. Był przywódcą Krajowej Partii Chrześcijańsko-Społecznej, a później Zjednoczonej Partii Węgierskiej, pełniąc funkcję posła w parlamentach czechosłowackim i słowackim.
W czasie II wojny światowej Esterházy wykazał się niezwykłą odwagą i człowieczeństwem. Pomagał Polakom uciekającym przez Słowację na Węgry i dalej do Francji, za co został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego orderem Polonia Restituta. Uratował także życie co najmniej kilkuset Żydom, a w 1942 roku, jako jedyny poseł w słowackim parlamencie, nie poparł ustawy umożliwiającej deportację osób pochodzenia żydowskiego. „Esterházy wyciągał ludzi z aresztów słowackich, a także umożliwił spotkanie gen. Kazimierza Sosnkowskiego z regentem Węgier Miklósem Horthym” – przypomina prof. Imre Molnár, biograf Esterházy’ego.
Jego niezłomna postawa miała jednak tragiczne konsekwencje. W 1945 roku został aresztowany przez sowiecką bezpiekę, skazany na 10 lat łagru i wysłany do Moskwy. Na Słowacji wydano na niego wyrok śmierci, który później zamieniono na dożywocie. Ciężko chory na gruźlicę, zmarł w więzieniu w Mirov na Morawach 8 marca 1957 roku.
Prelegent – Imre Molnár
Wykład poprowadzi dr hab. Imre Molnár, postać o bogatym dorobku naukowym i dyplomatycznym. Urodzony w Bratysławie, w latach 70. aktywnie działał w ruchu na rzecz praw mniejszości węgierskiej na Słowacji, związanym z Kartą 77. Po uniknięciu represji komunistycznych władz, kontynuował studia w Budapeszcie, gdzie nawiązał kontakty z polską opozycją antykomunistyczną i NSZZ „Solidarność”. Po upadku komunizmu doradzał pierwszemu demokratycznemu premierowi Węgier, Józsefowi Antallowi, w sprawach mniejszości węgierskiej. Pracował jako dyplomata w ambasadzie węgierskiej w Warszawie, a obecnie kieruje Instytutem Węgierskim w Bratysławie.
Molnár jest autorem licznych publikacji, w tym biografii Esterházy’ego, takich jak „Esterházy János: Életrajzi monográfia” (1996) czy „Esterházy János: A kisebbségi kérdés” (2000). Jego prace rzucają światło na życie i dziedzictwo tego niezwykłego człowieka, którego odwaga i poświęcenie zasługują na szersze uznanie.
Szczegóły wydarzenia
Wykład odbędzie się 14 maja 2025 roku w Instytucie Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego, w Sali Senatu (Gmach A1, al. T. Rejtana 16C, Rzeszów). To niepowtarzalna okazja, by lepiej poznać życie i dokonania Jánosa Esterházy’ego, którego historia jest inspirującym świadectwem odwagi, solidarności i wierności zasadom w najtrudniejszych czasach.
Nie przegap tego wydarzenia!
Źródło: Instytut Pamięci Narodowej
