Od wielu lat można zaobserwować wzrost zainteresowania historią regionalną. Dowodem takiego stanu rzeczy są wydane i powstające monografie, publikacje naukowe i popularno-naukowe, organizowane konferencje i sympozja, projekty, filmy itd. Dziejami „małej ojczyzny” zajmują się nie tylko historycy, badacze, naukowcy, ale również pasjonaci, w tym młodzi ludzie. Rosnącą liczbę entuzjastów historii regionalnej widać na przykładzie działalności różnych stowarzyszeń i organizacji.
Historia regionalna nierozerwalnie związana jest z pojęciem „małej ojczyzny” i regionu. Region rozpatrywany jest jako miejsce zamieszkania lokalnej społeczności i manifestowania określonych postaw społecznych. Postrzegany jest także jako czynnik budujący poczucie regionalnej tożsamości. Natomiast „małą ojczyznę” należy definiować jako najbliższą okolicę, miejsce, z którym czujemy się związani. W poszczególnych etapach życia człowieka będzie to miejscowość lub miasto, w którym dorastamy, nasz rodzinny dom, podwórko czy szkoła. Tadeusz Różewicz, poeta i dramaturg pisał: „Ojczyzna, to kraj dzieciństwa, miejsce urodzenia, to jest ta mała najbliższa ojczyzna…”.
Każda miejscowość, miasto, region, województwo oraz powiat posiadają swoją własną historię. Na przestrzeni lat mieli swoich założycieli, najstarsze i cenne budynki oraz lokalne tradycje. W celu poznania historii swojej miejscowości sięgamy do różnych źródeł historycznych, które mogą okazać się niezwykle przydatne i cenne. Ciekawe informacje można odnaleźć w opracowaniach naukowych, przewodnikach turystycznych oraz na stronach internetowych poświęconym poszczególnym miejscowościom i miastom. Badaniami regionalnymi zajmują historycy oraz amatorzy intersujący się historią. Poprzez zbieranie informacji z różnych źródeł spisują dzieje miejscowości, które następnie wydawane są jako monografie przez wydawnictwa, ale również ze środków własnych autorów.
„Historia jest nauczycielką życia”. Każdy z nas praktycznie zna to powiedzenie i niewątpliwe zgadzamy się z tezą, że trzeba się uczyć historii oraz znać ją i wyciągnąć płynące z niej wnioski. Według rzymskiego mówcy i filozofa – Marka Tulliusza Cycerona historia „testis temporum, lux veritatis, vita memoriae et magistra vitae, a więc „historia jest świadkiem czasów, światłem prawdy, życiem pamięci i właśnie nauczycielką życia”. Z tymi słowami można absolutnie się zgodzić. Analizując przeszłość, dawne dzieje można dowiedzieć się wiele informacji przydatnych zarówno w teraźniejszości, jak i przyszłości. Czy uprawianie historii regionalnej niesie za sobą korzyści? Dlaczego warto się zajmować badaniami regionalnymi?
Znajomość dziejów danego regionu i lokalnej społeczności pozwala na budowanie tożsamości i poczucia przynależności mieszkańców do określonej zbiorowości. Angażując się w poznanie historii lokalnej możemy się przenieść na inne dziedziny i elementy życia codziennego. Aktywizacja i współdziałanie jednej grupy, motywuje i zachęca do kolejnych wspólnych działań. Poprzez posiadanie wiedzy na temat danej społeczności łatwiej zrozumieć jest prawa, które nią rządzą. W tym przypadku chodzi o normy i obyczaje. Znajomość historii ułatwia podtrzymanie lokalnych tradycji.
Historia regionalna dla wielu może być postrzegana jako „ciekawsza” i bardziej „przystępna” od historii Polski, Europy oraz świata. Wynika to z odczucia opartego na badaniach regionalnych. Obejmują one i kładą nacisk na historię dnia codziennego. W ten sposób pozostawiają w tle historię polityczną, która bywa nieraz trudna i bardzo skomplikowana. Podobieństwa, odkrycie wybitnej jednostki w dziejach społeczności lokalnej, tożsamość losów powodują, że dzieje lokalne, wydają się być dla wielu ludzi bardziej intersujące oraz przystępne. Możliwość upamiętnienia ważnych wydarzeń historycznych i lokalnych bohaterów umacniają poczucie wyjątkowości i odrębności. Czynniki te staja się bodźcem do dalszych poszukiwań na temat „historii małej ojczyzny”. Ponadto wzbudzają też szacunek do przodków.
Obserwując życie miast i wsi, widać, że stykają się z historię regionalną w codziennym życiu. Mijając w drodze do pracy, szkoły, na studia poszczególne elementy krajobrazu i architektury mają możliwość pogłębić znajomość lokalnych dziejów oraz kultury. Każdy budynek i pomnik znajdujący się w danej miejscowości skrywa pamięć o dawnych czasach.
W wielu regionach Polski działają stowarzyszenia i ośrodki kultury, w których historia lokalna jest wyraźnie pielęgnowana. Nierzadko można trafić na miejsca, gdzie regionalizm jest istotnym czynnikiem przyciągającym pasjonatów historii i turystyki. Jako przykład można podać organizowany cyklicznie w Ziemi Lubaczowskiej Festiwal Dziedzictwa Kresów. Na przełomie lipca i sierpnia organizowane są spotkania z ludźmi kultury, Kresowiakami, samorządowcami, politykami oraz dyplomatami. Nie brakuje także wernisaży, projekcji filmów dokumentalnych, spektakli teatralnych, koncertów, występów zespołów folklorystycznych i prezentacji kulinarnych oraz konkursów. Wszystko to sprawia, że Festiwal kojarzy się z magią barw, dźwięków i smaków. Z drugiej strony to tradycja i przeszłość zarówno piękna, jak
i tragiczna, której oddajemy należną część. Uczestnicząc w tego typu wydarzeniach mamy okazję na chwilę przenieść się w niezwykłą, nostalgiczną, podróż, która zaczęła się wiele wieków temu i dzięki zaangażowaniu instytucji i wielu osób trwa do dziś. Innym wartym uwagi przykładem o charakterze popularno-naukowym jest dwumiesięcznik „Podkarpacka Historia” wydawany od 2015 roku. Na łamach czasopisma publikowane są artykuły poświęcone przeszłości polski południowo-wschodniej w różnych aspektach.
Historię regionalną warto zainteresować dzieci i młodzież szkolna. Nauczyciele historii powinni starać się wprowadzać edukację regionalną w czasie swoich lekcji, którą można połączyć z plastyką czy muzyką. Dzięki temu młodzi ludzie poznają historię, dziedzictwo kulturowe swojego regionu oraz jego związek z kulturą narodową. Poznanie ma łączyć i identyfikować z miejscem, które jako część Polski jest dziedzictwem kulturowym Europy. Młodzi ludzie mając świadomość, że są częścią danej społeczności, mogą przekazywać więzi międzyludzkie z pokolenia na pokolenie. Poprzez takie działanie stwarzają ciągłość historii narodu i najbliższego otoczenia. Patriotyzm lokalny pozwala na zdobycie wiedzy, kształtowanie charakteru, odkrywanie własnej tożsamości oraz przygotowanie do życia i budowanie postawy wobec społeczeństwa.
Wnioski
Badanie dziejów lokalnych danego miasta, miejscowości, regionu i społeczności sprzyja budowaniu poczucia tożsamości i identyfikacji z miejscem, z którym łączny nas nierozerwalna więź. Zdobywanie i poszerzanie wiedzy regionalnej można wykorzystać w wszelaki sposób. Z jednej strony poprzez pisanie artykułów, książek i monografii obejmujących dzieje poszczególnej miejscowości. Z drugiej zaś przez organizowanie konferencji, działalność w różnych stowarzyszeniach w ramach projektów i dotacji mających na celu utrzymywanie oraz utrwalanie pamięci o minionych wydarzeniach z przeszłości i dawnych obyczajach i tradycjach. W współczesnym świecie dostęp do informacji jest powszechny i warto z niego mądrze korzystać. Dotarcie do szerszego grona odbiorców, zwłaszcza młodego pokolenia jest bardzo ważne. Wykorzystując nie tylko podręczniki i książki, ale również Internet i media społecznościowe możemy dotrzeć do dzieci i młodzieży, dla których kreatywny sposób przedstawienia wiadomości na temat danej miejscowości i miasta może stanowić inspirację do poszerzania wiedzy dotyczącej miejsca, w którym mieszkają, dorastają oraz funkcjonującą w codziennym życiu.
oprac. Tomasz Sumara
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach #PROO. Minister do spraw Społeczeństwa Obywatelskiego
