Budżet obywatelski na Podkarpaciu, czy na jakie projekty decydują się mieszkańcy

Autor: Redakcja | Kategoria: Opinie

Wbrew pozorom idea budżetu obywatelskiego nie narodziła się w dojrzałych demokracjach Europy zachodniej ani Stanach Zjednoczonych. Jego początków należy szukać w Ameryce Południowej w latach 80. XIX wieku w brazylijskim Porto Alegre. Wówczas jednym z elementów walki opozycji z wojskową dyktaturą rządzącą krajem stała się polityka miejska. Przeciwnicy junty wykształcili szereg strategii i form współpracy z mieszkańcami, m.in. budżetu partycypacyjnego – oddolnej inicjatywie, która miała umożliwiać mieszkańcom poczucie większej odpowiedzialności za otoczenie i przyszłość lokalnej społeczności. Projekt okazał się dużym sukcesem i do 2008 roku w Brazylii wprowadziło go około 200 tamtejszym miast obejmując ponad 44 miliony mieszkańców.

Ideą budżetu obywatelskiego jest w dużym skrócie włączanie mieszkańców w konsultacje dotyczące zadań budżetowych na dany rok, a przez to ich świadome współdecydowanie o wydatkach z budżetu gminy. Jak zaznaczył W.Kębłowski w publikacji Instytutu Obywatelskiego Budżet partycypacyjny; krótka instrukcja obsługi, jego zaletą jest m.in. to, iż: aktywizuje mieszkańców, którzy regularnie i aktywnie współdecydują o wybranych aspektach rozwoju miasta, ma widoczny wpływ na proces tworzenia społeczeństwa obywatelskiego, służy demokratyzacji, pozwala nawiązać dialog między urzędnikami, a organizacjami pozarządowymi i tzw. „ruchami miejskimi”, zwiększa przejrzystość procesu zarządzania środkami publicznymi i ma wyraźny wpływ na zmniejszenie korupcji. Ponadto kieruje środki do najbardziej potrzebujących obszarów terytorialnych i grup społecznych, umożliwia koncentrację na długoterminowych celach i priorytetach polityki miejskiej oraz przyczynia się do poprawy jakości życia w mieście.

Budżet partycypacyjny jest jednym z najczęściej komentowanych pojęć polskiej polityki samorządowej w ciągu ostatnich kilku lat. Pierwszym miastem, które zdecydowało się na włączenie obywateli w proces zarządzania miastem oraz decydowania o jego wizji i wydatkowaniu budżetu był Sopot w 2011 roku. W następnej kolejności tego typu rozwiązanie wprowadziły kolejne ośrodki takie jak: Warszawa, Łódź, Białystok, Zielona Góra, Poznań, Kraków, Rzeszów, Kęty, Świdnica i inne. W 2013 roku łączna kwota budżetów obywatelskich dla 62 miast wyniosła ponad 150 milionów złotych. W 2022 roku budżety obywatelskie przeprowadzono już w 250 ośrodkach, czyli 43,5% miastach powyżej 5 tys. mieszkańców. Największą popularnością cieszą się one w dużych miastach do 200 tys. mieszkańców (80%) oraz powyżej 200 tys. mieszkańców (100%). Najmniejszą w małych miastach do 20 tys. mieszkańców (30%). W 2021 roku województwo podkarpackie znajdowało się na 10. miejscu, spośród wszystkich województw w Polsce pod względem liczby miast, w których funkcjonowały budżety obywatelskie (38,7%). Najwięcej ośrodków realizowało je w województwie podlaskim (63,2%), najmniej w województwie mazowieckim (27,1%). Na Podkarpaciu mieszkańcy współdecydowali o wydatkach w 5 małych miastach, 4 średnich do 50 tys. mieszkańców, 2 średnich do 100 tys. mieszkańców oraz 1 mieście dużym. Celem niniejszego artykułu jest wyrażenie opinii autora na temat budżetów obywatelskich w województwie podkarpackim oraz próba odpowiedzi na pytanie: na jakie projekty decydują się mieszkańcy regionu?

W 2022 roku budżet obywatelski realizowany był m.in. w Rzeszowie, Mielcu, Tarnobrzegu, czy Nowej Sarzynie. W Rzeszowie mieszkańcy głosowali na projekty w trzech kategoriach: budowa, modernizacja i remont infrastruktury miejskiej (4,1 mln zł), budowa, modernizacja lub remont infrastruktury osiedlowej (3,28 mln zł) oraz działania o charakterze prospołecznym, kulturalnym, oświatowym bądź sportowym (820 tys. zł). W kategorii pierwszej najwięcej głosów otrzymał projekt dotyczący zakupu pojazdu ratowniczo – gaśniczego dla OSP Rzeszów – Zalesie o wartości ponad 800 tys. zł. W kategorii drugiej zwyciężył projekt odnoszący się do poprawy infrastruktury sportowej w Arena – Park Zalesie poprzez montaż kontenerowego zespołu szatniowego. W kategorii trzeciej wybrano zadanie „organizacja 100-lecia OSP Rzeszów – Zalesie”. Nie były to oczywiście jedyne projekty, które otrzymały dofinansowanie. Łącznie oddano ponad 70 tys. głosów, co ocenione zostało przez władze miasta jako rekord i dowód na to, że idea budżetu obywatelskiego sprawdza się w praktyce.

W Mielcu w ramach procedury głosowania mieszkańcy oddali 19 188 głosów na 12 projektów ogólnomiejskich i 22 projekty lokalne. Łącznie na wszystkie przedsięwzięcia przeznaczono 2 mln zł, z czego 1 mln 100 tys. zł na projekty ogólnomiejskie i 900 tys. zł na projekty lokalne. Spośród projektów ogólnomiejskich najwięcej głosów otrzymały postulaty: modernizacji boiska oraz budowy bieżni lekkoatletycznej przy Szkole Podstawowej 11 za kwotę 550 000 zł oraz wykonanie boiska wielofunkcyjnego na terenach bulwarów miejskich wraz z infrastrukturą również na kwotę 550 000 zł. Z grupy projektów lokalnych do etapu realizacji zakwalifikowało się 7 zadań obejmujących m.in.: zakup mobilnej sceny koncertowo – teatralnej, budowę wielofunkcyjnego boiska sportowego, sporządzenie dokumentacji potrzebnej do instalacji mini parku linowego, nasadzenie drzew i krzewów we wskazanych lokalizacjach, czy wykonanie boiska do treetball’a.

W Tarnobrzegu do urzędu miejskiego wpłynęło łącznie 33 projekty mieszkańców, w tym 24 w kategorii „mały” (do 20 tys. zł) i 9 w kategorii „duży” (powyżej 20 tys. zł). W wyniku oceny pozytywnie zweryfikowanych zostało 19 projektów. Spośród dużych projektów największą popularnością cieszyło się zadanie „miejskie chodniki – przyjazne i bezpieczne”. Otrzymało ono największą ilość głosów i zostało skierowane do realizacji. Szacunkowy koszt wyniósł 1 560 000 zł. Spośród projektów małych do realizacji wybrane zostały wszystkie zadania odnoszące się do takich kwestii, jak: budowa altany ogrodowej, budowa placu zabaw, malowanie elewacji budynku Domu Osiedlowego, montaż urządzeń placu zabaw, wykonanie muralu, odwodnienie wybranej ulicy, budowa siłowni, czy czyszczenie stawu. W Nowej Sarzynie na budżet obywatelski w 2022 roku przeznaczona została kwota 100 tys. Koszt jednego zadania nie mógł przekroczyć natomiast 50 tys. zł. W wyniku głosowania do dofinansowania wybrane zostały trzy zadania: edukacyjny park kieszonkowy na kwotę 35 tys. zł, modernizacja infrastruktury na terenie osiedla nr 3 na kwotę 35 tys. zł oraz zagospodarowanie terenu osiedla nr 2 na kwotę 30 tys. zł. W ramach zadania pierwszego przewidziano: przygotowanie terenu, w tym wyznaczenie, uporządkowanie i wyrównanie terenu, montaż asortymentu (betonowe, edukacyjne warzywniki wielopoziomowe, leżaki wykonane ze stali), zakup ziół, warzyw, kwiatów, ziemi ogrodowej, koszy na śmieci, wykonanie ścieżki edukacyjnej obejmującej zaprojektowane i drobne roboty brukarskie oraz uporządkowanie terenu. Zadanie drugie obejmowało: zadaszenie istniejących kontenerów na śmieci przy blokach, wymianę zniszczonych i uszkodzonych ławek, wymianę koszy na śmieci oraz wymianę zniszczonych tablic ogłoszeń. W ramach zadania trzeciego przewidziano: uprzątnięcie terenu z wywozem odpadów zielonych, nasadzenia, wykonanie alejek z kostki brukowej, montaż ławek przy alejkach, poszerzenie istniejących chodników, przesunięcie i wymianę dwóch lamp oświetleniowych, wyokrąglenie chodników krzyżujących się celem ułatwienia poruszania się mieszkańcom oraz uporządkowanie terenu po wykonanych pracach.

Biorąc pod uwagę charakter budżetów obywatelskich realizowanych przez samorządy w województwie podkarpackim, można wyciągnąć kilka wniosków. Po pierwsze jego specyfika jest w dużej mierze zbieżna z trendami, jakie obserwowane są w całym kraju. Mieszkańcy decydują się zazwyczaj na zgłaszanie projektów mieszczących się w następujących kategoriach: organizacja wydarzenia, montaż mebli miejskich, montaż infrastruktury przeznaczonej do aktywności fizycznej, zieleń miejska, zakup środków trwałych i wyposażenia, poprawa ciągów komunikacyjnych, montaż małej architektury lub zadaszenia, budowa sieci i instalacji, remont budynków, poprawa organizacji ruchu drogowego oraz sztuka i dziedzictwo narodowe. Po drugie budżety partycypacyjne realizowane są znacznie częściej w miastach dużych bądź średnich, rzadziej w małych do 20 tys. mieszkańców. Po trzecie, choć rzadko się to zdarza, niektóre miasta rezygnują z realizacji idei budżetu obywatelskiego. Taki przypadek miał miejsce m.in. w Krośnie, lub wcześniej w Strzyżowie. Spośród przyczyn podawana była najczęściej trudna sytuacja gospodarcza, ale także wybuch wojny na Ukrainie, potrzeba ewaluacji bądź reformy budżetów obywatelskich, niski poziom zaangażowania społecznego, niedokończenie projektów z poprzednich edycji, czy zakwestionowanie dotychczasowej uchwały Rady Miejskiej przez wojewodę. Po czwarte obserwuje się stałe zwiększanie kwot przeznaczony na budżety obywatelskie. Średnio w kraju między rokiem 2021, a 2022 tylko 4% ośrodków zmniejszyło tą kwotę, 68% nie zmieniło, a w 28% miastach ona wzrosła. W Rzeszowie, od 2014 roku budżet obywatelski wzrósł z 5 mln do ponad 9,4 mln zł. Po piąte, mankamentem jest malejąca liczba mieszkańców uczestniczących w głosowaniach. W skali całego kraju zwiększała się ona w 28,4% ośrodków, spadła natomiast w 40,5% miast. Średnia frekwencja w głosowaniach utrzymała się na podobnym poziomie i wyniosła ok. 11%.

oprac. Tomasz Wójtowicz

Radny Rady Miejskie w Strzyżowie

Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach #PROO. Komitet do spraw Pożytku Publicznego.

Źródła:

Barometr budżetu obywatelskiego, edycja 2022, Martela-B.-Janik-L.-Mroz-K.-2023-Barometr-BO.-Edycja-2022.pdf (obserwatorium.miasta.pl)

Budżet obywatelski, Oficjalna strona Miasta i Gminy Nowa Sarzyna / Budżet Obywatelski

Budżet obywatelskie 2022 – wyniki, Tarnobrzeg | Budżet obywatelski – 2022 (um.tarnobrzeg.pl)

Są wyniki RBO 2022. Oddano ponad 70. tys. głosów. Lista zwycięskich projektów, Rzeszowski Budżet Obywatelski 2022. Ponad 70 tys. głosów [WYNIKI] (rzeszow-news.pl)

Znamy wyniki Mieleckiego Budżetu Obywatelskiego 2022! Które projekty wygrały? Znamy wyniki Mieleckiego Budżetu Obywatelskiego 2022! Które projekty wygrały? – hej.mielec.pl

Kłębowski, Budżet partycypacyjny; krótka instrukcja obsługi, Instytut Obywatelski, Warszawa 2013;
Kraszewski, K. Mojkowski, Budżet obywatelski w Polsce, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2014;

Participatory Budgeting in The UK, http://www.participatorybudgeting.org.uk/ (17.04.2014)